Podczas konferencji Ministerstwa Przemysłu zorganizowanej w ramach XVII Europejskiego Kongresu Gospodarczego w Katowicach Joanna Pauly, dyrektor, Departament Funduszy Europejskich i Spraw Zagranicznych, Przewodnicząca Zespołu ds. Przygotowania Białej Księgi Transformacji zaprezentowała założenia do projektu

Wydarzenia | Ministerstwo Przemysłu

Projekt Białej Księgi Transformacji stanowi fundamentalny krok w budowie systemowego podejścia do sprawiedliwej transformacji regionów pogórniczych w Polsce, w szczególności Górnego Śląska, ale także Bełchatowa, Turowa i Lubelszczyzny. Zaprojektowana jako ekspercka odpowiedź na najważniejsze wyzwania społeczne, gospodarcze i środowiskowe, Biała Księga nie jest jedynie analizą — ma być punktem wyjścia dla realnych działań strategicznych na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym.

Idea stworzenia Białej Księgi zrodziła się z inicjatywy Joanny Pauli z Ministerstwa Przemysłu i została wsparta przez ekspertów Banku Światowego po prezentacji dotyczącej globalnych trendów polityki klimatycznej. Od początku celem było połączenie wiedzy międzynarodowej, polskich doświadczeń i lokalnej perspektywy w jeden, spójny dokument.

Transformacja regionów pogórniczych jest procesem trudnym, kosztownym i społecznie wymagającym. Biała Księga zakłada, że zmiana musi być przeprowadzona w sposób rozważny, stopniowy i zorientowany na człowieka, unikając błędów przeszłości — takich jak przypadek Wałbrzycha, który nie podźwignął się po gwałtownej likwidacji przemysłu węglowego.

W centrum koncepcji znajduje się kluczowa teza: transformacja nie powinna być postrzegana jako koszt, lecz jako inwestycja o wysokim potencjale zwrotu.

1. Zagospodarowanie regionów pogórniczych

Transformacja obejmuje planowe i zrównoważone przekształcanie terenów poprzemysłowych, uwzględniające lokalne zasoby, potencjał infrastrukturalny oraz potrzeby społeczności.

2. Edukacja i kompetencje

Bez strategicznego rozwoju kapitału ludzkiego żadna transformacja nie przyniesie trwałych efektów. Edukacja ustawiczna, programy przekwalifikowania oraz wsparcie dla zawodów przyszłości to fundament zmiany.

3. Człowiek w centrum transformacji

Dokument jednoznacznie podkreśla, że najważniejszym zasobem transformacji są ludzie. Rozwiązania muszą odpowiadać na indywidualne potrzeby społeczności, tworząc ścieżki zawodowe i powody do pozostania w regionie.

4. Zarządzanie transformacją

Nowoczesny model zarządzania zakłada hybrydową strukturę odpowiedzialności, łącząc kompetencje administracji centralnej, samorządów i sektora prywatnego. Ministerstwo Przemysłu z siedzibą w Katowicach ma odgrywać kluczową rolę w koordynacji polityk i projektów transformacyjnych.

Strategiczne podejście: trzy wymiary transformacji

Wymiar regionalny

Transformacja musi być projektowana lokalnie, uwzględniając różnorodność struktur gospodarczych i społecznych regionów pogórniczych. Planowanie powinno opierać się na mikrodiagnozach, a nie wyłącznie na danych agregowanych na poziomie województw.

Wymiar sektorowy

Trzy główne obszary sektorowe transformacji to:

• Ludzie i społeczności – nowe kwalifikacje, nowe zawody, platformy alokacji pracy.
• Gospodarka i przemysły przyszłości – dywersyfikacja, wsparcie przedsiębiorstw w transformacji modelu biznesowego, zagospodarowanie terenów pokopalnianych.
• Instytucje i zarządzanie – rozwój potencjału instytucjonalnego i stabilne ramy prawne wspierające zmiany.

Wymiar procesowy

Realizacja transformacji wymaga wieloetapowego podejścia: od definiowania założeń, przez wdrażanie kluczowych programów inwestycyjnych, aż po skalowanie działań o efekt synergii na poziomie krajowym.

Biała Księga odwołuje się do przykładów skutecznej transformacji z Hiszpanii, Belgii i Niemiec:

• Hiszpania – integracja lokalnych społeczności w procesy energetyczne (klastry OZE).
• Belgia (Genk) – przekształcenie miasta w centrum przemysłów kreatywnych.
• Niemcy (Zagłębie Ruhry, Łużyce) – rewitalizacja społeczno-gospodarcza regionów po zamknięciu kopalń.

Wspólny wniosek: skuteczna transformacja musi mieć lokalną wizję, aktywne uczestnictwo społeczności i instytucjonalne wsparcie.

Transformacja jako inwestycja w przyszłość

Według autorów Białej Księgi, dobrze zaprojektowane projekty transformacyjne osiągają wysoki efekt mnożnikowy — każdy zainwestowany złoty może wygenerować nawet pięć złotych wartości dodanej w PKB, zatrudnieniu i dochodach publicznych.

Inwestycje w transformację powinny obejmować:

• Rozwój infrastruktury odnawialnych źródeł energii i sieci przesyłowych.
• Przemianę sektorową lokalnych gospodarek.
• Wzrost kompetencji społeczności i budowę kapitału społecznego.
• Rewitalizację przestrzeni postindustrialnych.

Transformacja regionów pogórniczych to ostatnia szansa na zatrzymanie negatywnych trendów demograficznych i gospodarczych w Polsce. Jest sprawdzianem odpowiedzialności pokoleniowej i inwestycją w przyszłość kraju.

Biała Księga ma zostać udostępniona w czerwcu 2025 roku do konsultacji resortowych i społecznych. Ma być poddana szerokim konsultacjom – najpierw resortowym, a następnie otwartym dla środowisk społecznych, biznesowych i akademickich. Po zakończeniu konsultacji stanie się podstawą do stworzenia ogólnopolskiej strategii transformacji, która powinna zostać przyjęta jako oficjalna strategia rządu.

Transformacja regionów pogórniczych to nie tylko wymóg klimatyczny, lecz przede wszystkim szansa na odbudowę i modernizację Polski – zatrzymanie wyludniania, rozwój nowoczesnej energetyki i przemysłu, tworzenie atrakcyjnych miejsc do życia i pracy. To największa inwestycja w przyszłość kraju i sprawdzian odpowiedzialności społecznej. Jak podkreślają autorzy, nie należy pytać, czy stać nas na transformację, ale czy stać nas na jej zaniechanie.

Projekt Białej Księgi otwiera nowy rozdział w procesie sprawiedliwej transformacji regionów pogórniczych w Polsce. To nie tylko dokument analityczny – to strategiczna mapa, oparta na doświadczeniach międzynarodowych i głębokim rozumieniu lokalnych uwarunkowań społeczno-gospodarczych. Jej przesłanie jest jednoznaczne: transformacja to inwestycja w przyszłość, a nie wydatek do poniesienia.

Odpowiedzialne zaprojektowanie procesu – oparte na wiedzy, uczestnictwie społeczności i partnerstwie między administracją, biznesem a środowiskami naukowymi – może nie tylko złagodzić skutki gospodarcze odchodzenia od węgla, ale również stać się impulsem do trwałej modernizacji kraju. Przyszłość Śląska, Bełchatowa, Turowa czy Lubelszczyzny nie jest przesądzona; jest szansą do wykorzystania.

Biała Księga wyznacza kierunek – teraz kluczowe jest, aby go konsekwentnie realizować.