Rozmowa z Jarosławem Zagórowskim, dyrektorem GIG–PIB
– GIG –PIB ma już sto lat historii. Jak Instytut wykorzystuje to doświadczenie dziś – w realiach transformacji Śląska?
Sto lat tradycji to zobowiązanie. Zostaliśmy powołani, by wspierać polskie górnictwo – i wciąż to robimy. Połowa naszych naukowców pracuje bezpośrednio dla sektora, bo wraz z pogłębianiem eksploatacji rosną zagrożenia naturalne i potrzeba specjalistycznego wsparcia. Równolegle przygotowujemy region na czasy „po górnictwie”. Zniknięcie kopalń nie oznacza końca problemów – zostają odpady górnicze, zapadliska, zalewiska, a przede wszystkim ryzyko wymieszania wysoko zmineralizowanych wód dołowych z wodami powierzchniowymi. Naszą rolą jako Państwowego Instytutu Badawczego jest zaprojektować i wdrożyć rozwiązania, które temu zapobiegną. Współpracujemy z administracją rządową i samorządową, a także z sektorem prywatnym. Współpracujemy na równych zasadach, oferując wiedzę i konkretne usługi badawczo-rozwojowe. Aktywnie uczestniczymy także w projektach międzynarodowych – podobne procesy obserwujemy m.in. w Hiszpanii, Czechach, Słowenii czy Rumunii, gdzie również realizujemy nasze prace wykorzystując unikalną infrastrukturę badawczą Instytutu.”
– Jak w tym kontekście widzi Pan rozsądny miks energetyczny dla Polski?
Udział OZE rośnie, jednak to źródła niestabilne – zależne od pogody. Należą się słowa uznania dla Polskich Sieci Elektroenergetycznych za umiejętne bilansowanie systemu przy tak dużym zróżnicowaniu źródeł energii. Trzeba jednak pamiętać, że są miesiące – listopad, grudzień czy styczeń – kiedy ani nie wieje, ani nie świeci, a zapotrzebowanie na energię i ciepło pozostaje bardzo wysokie. Wtedy potrzebne są źródła stabilne. Dlatego jestem sceptyczny wobec szybkiego wyłączania dużych elektrowni węglowych. Docelowo kluczowa będzie energetyka jądrowa, ale harmonogramy realizacji takich inwestycji bywają trudne. Do tego czasu węgiel – zwłaszcza krajowy – pozostanie elementem stabilizującym system. Postęp będzie, ale podejście musi być pragmatyczne. Przyszłość to miks: OZE, atom, biogazy, paliwa syntetyczne i – jeszcze przez lata – stabilne jednostki konwencjonalne, które zapewnią bezpieczeństwo systemu.
– Co z tego wynika „na jutro” dla samorządów i firm? Jakie konkretnie rozwiązania oferuje GIG–PIB?
Po pierwsze, długofalowe programy bezpieczeństwa środowiskowego regionu: modele hydrogeologiczne, monitoring i zarządzanie wodami kopalnianymi, projekty zapobiegania mieszaniu wód zasolonych z powierzchniowymi, mapowanie i zabezpieczanie terenów osiadań, zapadlisk i zalewisk. Po drugie, usługi dla transformacji aktywów poprzemysłowych: plany zamykania i przekształcania infratruktury pogórniczej, rekultywacja i projektowanie nowych funkcji gospodarczych i społecznych lokalizowanych na terenach pogórniczych, doradztwo lokalizacyjne (w tym wykorzystanie infrastruktury kolejowej, bocznic). Po trzecie, kompetencje środowiskowe: zagospodarowanie odpadów w zgodzie z zasadami gospodarki obiegu zamkniętego, technologie ograniczania emisji, ocena śladu węglowego, raportowanie ESG, analizy efektywności energetycznej, badania jakościowe paliw, przygotowanie projektów pod finansowanie z funduszy UE. Po czwarte, unikalne pomiary i analizy – nasze, w strukturach Instytutu, Śląskie Centrum Radiometrii Środowiskowej im. Marii Goeppert-Mayer prowadzi pomiary promieniotwórczości i uczestniczy w studiach lokalizacyjnych dla elektrowni jądrowych w tym dla małych modułowych reaktorów (SMR) . Łączymy to z wiedzą z zakresu sejsmiki (naturalnej i indukowanej) oraz hydrogeologii – te kompetencje wykorzystaliśmy m.in. przy opracowaniach dotyczących potencjalnej lokalizacji elektrowni jądrowej w rejonie Bełchatowa, zgodnie z wytycznymi międzynarodowej agencji atomistyki. Po piąte, wsparcie wdrożeniowe i doradztwo dla przemysłu i jednostek samorządu terytorialnego: analizy ryzyka, ekspertyzy dla dużych inwestycji energetycznych i ciepłowniczych, przygotowanie dokumentacji środowiskowej, audyty, a także komponent komunikacji i dialogu społecznego – bo bez akceptacji mieszkańców transformacja się nie uda.
– W planach regionu pojawiają się biogazownie, paliwa syntetyczne i odzysk energii z odpadów. Jak GIG–PIB może wesprzeć te kierunki?
To ważne obszary i w Polsce mamy tu wiele do nadrobienia. Wspieramy inwestorów i samorządy od etapu koncepcji: oceniamy potencjał substratów (rolniczych, komunalnych), projektujemy łańcuchy logistyczne, wykonujemy analizy LCA i ekonomiczne, a także modele i analizy ograniczania emisji do środowiska w tym w zakresie dopuszczalnego poziomu hałasu. W przypadku instalacji termicznego przekształcania odpadów pomagamy wybrać lokalizacje o niższym ryzyku konfliktów – np. tereny poprzemysłowe po koksowniach – oraz zaprojektować rozwiązania transportowe z wykorzystaniem kolei. Dostarczamy też pakiety wiedzy i narzędzia dialogu społecznego, bo często to nie technologia blokuje projekt, lecz obawy mieszkańców wobec ruchu ciężarówek czy uciążliwości.
