W Muzeum Śląskim w Katowicach odbyło się II Śląskie Forum Sprawiedliwej Transformacji, które zgromadziło przedstawicieli władz samorządowych, Komisji Europejskiej, uczelni, organizacji pozarządowych, związków zawodowych i biznesu.
Uczestnicy rozmawiali o przyszłości regionów górniczych po 2027 roku, o roli funduszy unijnych w procesie transformacji oraz o tym, jak zbudować społeczną akceptację dla zachodzących zmian.
II Śląskie Forum Sprawiedliwej Transformacji: transformacja w punkcie zwrotnym
Dyskusja o przyszłości Śląska toczyła się w momencie kluczowym dla dalszych decyzji dotyczących finansowania transformacji. Wicemarszałek województwa śląskiego Leszek Pietraszek zwrócił uwagę, że nie ma jeszcze pewności, czy Fundusz Sprawiedliwej Transformacji (FST) zostanie utrzymany w nowej perspektywie budżetowej Unii Europejskiej, a jeśli tak, to czy nadal będzie zarządzany na poziomie regionalnym.
Podkreślał również, że wciąż zbyt mało mówi się mieszkańcom, czym transformacja faktycznie jest i jakie może mieć konsekwencje. Z badań przeprowadzonych w kilku śląskich gminach – m.in. w Bieruniu, Bytomiu, Rudzie Śląskiej i Jastrzębiu-Zdroju – wynikało, że jedynie niewielki odsetek lokalnych społeczności czuł się odpowiednio poinformowany o procesie zamykania kopalń. Większość respondentów wciąż była zdania, że nie należy jeszcze całkowicie rezygnować z węgla.
– Akceptacja społeczna to warunek powodzenia całego procesu – podsumował Pietraszek.
II Śląskie Forum Sprawiedliwej Transformacji: Nowe życie po kopalniach
W kontekście zamykania ostatnich zakładów wydobywczych szczególnym przykładem był Bytom, gdzie z końcem 2025 roku działalność zakończyła kopalnia Bobrek-Centrum. Podczas forum senator Halina Bieda, przewodnicząca Senackiego Zespołu ds. Rozwoju Województwa Śląskiego, wskazywała, że obok rewitalizacji infrastruktury niezbędna jest również rewitalizacja społeczna, czyli odbudowa zaufania i poczucia bezpieczeństwa wśród mieszkańców.
Zaproponowała m.in. wykorzystanie wód pokopalnianych do celów ciepłowniczych jako przykład nowego, praktycznego podejścia do zagospodarowania terenów po górnictwie.
Zmiana sposobu myślenia jest trudniejsza niż przekształcenie samych budynków, bo tożsamość Śląska od zawsze była związana z węglem – podkreślała senator.
II Śląskie Forum Sprawiedliwej Transformacji: Śląsk jako przykład transformacji dla Europy
Podczas forum przedstawiciele Komisji Europejskiej oceniali, że województwo śląskie jest jednym z najlepiej przygotowanych regionów górniczych w Europie do prowadzenia sprawiedliwej transformacji. Paweł Olechnowicz z Dyrekcji Generalnej ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej wskazywał, że realizowane projekty o łącznej wartości 2 miliardów euro i prawie 900 podpisanych umów pokazują, jak skuteczna może być decentralizacja zarządzania funduszami.
Zdaniem władz regionu, środki z FST stały się realnym impulsem rozwojowym, jednak sama transformacja nie powinna ograniczać się do kwestii górnictwa. Wicemarszałek Pietraszek podkreślał, że wsparcie powinno objąć również firmy związane z sektorem wydobywczym, które chcą dywersyfikować działalność i inwestować w nowe technologie.
II Śląskie Forum Sprawiedliwej Transformacji: dyskusja o przyszłości po 2027 roku
Jednym z głównych tematów forum była przyszłość Funduszu Sprawiedliwej Transformacji po 2027 roku. Zgodnie z propozycją Komisji Europejskiej, w kolejnej perspektywie finansowej miałby on zostać włączony do szerszych celów polityki spójności, co – jak oceniali eksperci – może oznaczać ryzyko rozmycia jego znaczenia.
Organizacje społeczne, w tym Polska Zielona Sieć, apelowały o utrzymanie odrębnego źródła finansowania transformacji. Joanna Furmaga-Stoczkiewicz wskazywała, że mimo ogólnokrajowego poparcia dla odchodzenia od węgla, na Śląsku postawy społeczne są znacznie bardziej zachowawcze. Wynika to z historycznej zależności regionu od przemysłu wydobywczego, ale również z braku spójnej i zrozumiałej informacji o przyszłych kierunkach zmian.
II Śląskie Forum Sprawiedliwej Transformacji: nowe zawody, nowe szanse
II Śląskie Forum Sprawiedliwej Transformacji było także okazją do zaprezentowania konkretnych przykładów współpracy sektorowej. W lutym 2025 roku Polska Grupa Górnicza i Koleje Śląskie podpisały list intencyjny, który umożliwia wykorzystanie terenów po kopalni Sośnica na potrzeby budowy bazy serwisowej Kolei Śląskich. Porozumienie otworzyło drogę do zatrudnienia nawet 200 byłych górników w branży kolejowej – stanowiąc przykład praktycznej transformacji zawodowej w ramach publicznych spółek.
II Śląskie Forum Sprawiedliwej Transformacji: społeczny wymiar transformacji
W drugiej części forum uczestnicy skupili się na społecznych aspektach zmian. Eksperci zgodnie zauważali, że Śląsk od lat znajduje się w procesie przemian, który rozpoczął się znacznie wcześniej niż unijne programy transformacyjne. – Śląsk przeszedł długą drogę, a dziś widać, że wiele z tych wysiłków przynosi efekty – podkreślał Mateusz Rykała, prezes Funduszu Górnośląskiego, przypominając o trzydziestoletnim doświadczeniu instytucji we wspieraniu przedsiębiorców i samorządów w procesach restrukturyzacji.
Lokalne przykłady z Bytomia czy Bierunia pokazywały, że partycypacja społeczna i dialog z mieszkańcami są fundamentem trwałych zmian. W Bieruniu projekty takie jak „Bieruńsko Gruba – moje miejsce na ziemi” angażowały mieszkańców w tworzenie strategii rozwoju miasta, które w kolejnych latach będzie mierzyć się z wygaszaniem działalności kopalni Piast.
II Śląskie Forum Sprawiedliwej Transformacji: wnioski
Podsumowując obrady, uczestnicy zgodzili się, że Województwo Śląskie jest dziś wzorem dla innych regionów górniczych w Europie, zarówno pod względem instytucjonalnego przygotowania, jak i społecznej odpowiedzialności prowadzonego procesu. Choć przed regionem wciąż stoją wyzwania – od legislacyjnych po kulturowe – to doświadczenie, współpraca i zaangażowanie lokalnych partnerów stanowią solidny fundament przyszłości.
Transformacja Śląska – jak zauważyli uczestnicy forum – nie jest końcem górniczej epoki, lecz początkiem nowego rozdziału, w którym region może stać się symbolem nowoczesnej gospodarki, opartej na wiedzy, innowacjach i poszanowaniu dla własnej historii.
Na zakończenie wydarzenia odbył się także uroczysty występ Orkiestry KWK Knurów. Muzycy swoim koncertem podkreślili znaczenie przemysłowych tradycji regionu, a jednocześnie stworzyli symboliczną klamrę łączącą górniczą historię Śląska z jego nową, transformującą się rzeczywistością.
